Universiteiten zijn zuurstof. Ze horen ademruimte te zijn voor tegenspraak, voor het ondenkbare en voor de lastige vragen die niemand durft te stellen. Maar anno 2025 lijkt de Gentse universiteit eerder op een beeldentuin. Niet omdat de studenten zo stil zijn, wel omdat hun rector de rol van Medusa op zich heeft genomen. Eén blik, één uitspraak – en wie niet meebuigt in het dogma versteent.

Paul de Sutter – laten we hem zo noemen, want de nieuwe kleren van de rector mogen ons niet afleiden – heeft amper zijn zetel warm en al een eerste oekaze gelanceerd. Onderzoek naar Gaza? Prima, zolang de uitkomst vooraf vastligt. Twijfel of nuancering? Ongewenst. Academische vrijheid? Ja, maar enkel voor wie binnen de rode lijnen van Pauls persoonlijke mythologie denkt.

De echo’s van vroeger

We hebben dit allemaal al gezien.

• In de tijd van Galilei: de kerk bepaalde hoe de kosmos eruitzag, en wie daar iets anders van durfde te beweren, werd het zwijgen opgelegd.
• In de tijd van Lysenko: de Sovjet-Unie besliste dat genetica “burgerlijk” was, en dat enkel de leer van de partij waarheid kon zijn. Miljoenen mensen betaalden de prijs van hongersnood voor die “waarheid”.
• In de tijd van inquisitie en censuur: vrijheid van onderzoek was een bedreiging voor de macht, en dus moest ze aan banden.

En nu dus Paul, de Gentse Medusa, die de blik der wetenschap wil vervangen door de blik der versteening.

Mijn Gentse herinnering

Ik ben geen buitenstaander in dit verhaal. In 1988 liep ik zelf een jaar aan de Gentse universiteit. Ik zal eerlijk zijn: niet elke les trok mij even hard. Maar er was één vak dat ik nooit oversloeg: de colleges van Etienne Vermeersch. Zijn helderheid, zijn strenge maar bevrijdende logica, zijn liefde voor de wetenschap als vrij denken – dát was zuurstof. Geen dogma, maar dialoog. Geen decreet, maar redenering.

Het is precies dat geesteslicht van Vermeersch dat vandaag zo pijnlijk contrasteert met Pauls duistere krullen. Waar Vermeersch uitnodigde tot denken, nodigt Paul uit tot zwijgen. Waar Vermeersch je leerde twijfelen, wil Paul dat je gelooft.

Het dossier Gaza

En laat ons niet naïef zijn: het conflict tussen Israël en Palestina is complex. Ja, Israël lokte de aanval uit met kibboetsbeleid, met muren die water en energie afsluiten, met een festival der liefde in oogafstand van een zwaar bewaakte grens die toevallig nét die dag minder zwaar bewaakt was. Een cynisch scenario dat Netanjajoehoe perfect uitkwam om zijn binnenlandse schandalen te overschaduwen.

Maar dat betekent niet dat we de vrijheid van onderzoek moeten opofferen aan de stelligheid van Paul. Wetenschap heeft recht op twijfel, ook als het ongemakkelijk is. Een rector die zegt: “Dat mag je niet onderzoeken”, doet niets minder dan zichzelf tot alwetend orakel kronen.

Het klimaatdogma

Hetzelfde dogma steekt de kop op in de klimaatdiscussie. Ook daar moet men knielen voor het altaar van CO₂ als enig kwaad. Twijfel je, nuanceer je, suggereer je dat klimaat niet enkel opwarming is maar vooral evolutie, en dat aanpassing misschien verstandiger is dan onze welvaart offeren op het altaar van emissiereductie? Dan ben je geen wetenschapper meer, maar een ketter.

Als geograaf voel ik dat rechtstreeks: mijn vak, mijn expertise, mijn kaarten en grafieken worden gedegradeerd tot vloeken in de klimaatkerk. Pauls blik is niet alleen gericht op Gaza, maar ook op wie durft te zeggen dat wetenschap méér is dan het evangelie van één factor.

Beelden in de tuin

En zo verstart de universiteit. Critici worden standbeelden. Studenten die een andere vraag durven stellen worden sculpturen. Wie denkt buiten de rode lijn, wordt koud marmer. Enkel Pauls kapsel – die weelderige korte krullen die zo treffend lijken op de kronkelende slangen van Medusa – beweegt nog levendig.

Het resultaat? Geen universitas meer, maar een mausoleum. Een steenhoop van ongehoorde gedachten.

Tijd voor Perseus

Gelukkig biedt de mythe ook een uitweg. Perseus overwon Medusa niet door haar recht in de ogen te kijken, maar door een spiegel te gebruiken. Misschien is dat ook ons redmiddel: Paul confronteren met zijn eigen blik, zijn eigen dogma’s, zijn eigen verstenende woorden.

Want alleen door de spiegel van vrije kennis en open debat voor te houden, kunnen we Medusa ontwapenen. Alleen zo kan de universiteit opnieuw ademen.

Dag Paul, Medusa van de vrije kennis – kijk eens goed in de spiegel. Je ziet er niet machtig uit, maar belachelijk versteend.