Terwijl de rest van België zich opmaakt voor een welverdiende vakantie, gaf jij ons weer een weerpraatje. Maar het bijhorend tekstje, gestoffeerd met data uit IPCC-symposium over de dieptes van de cryosfeer zette me toch even op ‘scherp’. Ik smul van die passie voor aardrijkskunde, maar voel de onontbeerlijke behoefte wat tegengas te geven.
Ik geef even de betreffende passages mee om de toevallige lezer de kans te geven te kunnen volgen:
Zelfs als de opwarming vandaag stopt bij +1.5°C , blijven we de komende 1500 jaar ijsmassa verliezen tot ongeveer de helft van de huidige massa. Als de opwarming op 2°C plafonneert (waarvoor we snel maatregelen moeten nemen), blijft er nog 1/3 van de huidige massa over. In de Alpen zullen er dan bijna geen gletsjers meer zijn.
Tegen 2100 zal het zeeniveau elk jaar 10 mm stijgen. Dat is de maximale stijgsnelheid die ‘controleerbaar’ is. Nu is het ongeveer 4,5 mm en 30 jaar geleden nog maar 2.1 mm. Als het sneller gaat zijn grote overstromingsrampen onvermijdelijk.
Tijdens het laatste interglaciaal (120.000 jaar terug) zat er 287 ppm kooldioxide in de lucht en was het zeeniveau tussen 2 en 9 m hoger dan nu. (De range van 7 m omdat een reconstructie van het zeeniveau op basis van terreinonderzoek erg moeilijk is.) De huidige concentratie bedraagt 422 ppm. Daarvoor moeten we 3 miljoen jaar terug in de tijd, en toen was het zeeniveau 10 tot 20 m hoger…
En dan dit: de regering van Trump wil dat de NOAA een einde maakt aan ‘klimaatgedomineerd’ onderzoek en data. Een aantal waarnemingen zoals temperaturen van het oceaanwater langs de Amerikaanse kust en bepaalde satellietbeelden komen niet meer online. De regering zet onderzoek naar klimaatverandering weg als promotie voor ‘overdreven en onwaarschijnlijke klimaatbedreigingen’ die jongeren bang zou maken.
Daar moeten we onze jeugd tegen beschermen….
Je punten over het smelten van landijs en gletsjers zijn absoluut de nagel op de kop. De cijfers liegen er niet om: of we nu op +1.5°C of +2°C uitkomen, onze gletsjers krijgen het zwaar te verduren. En die 10 mm zeespiegelstijging per jaar tegen 2100? Dat is inderdaad een snelheid die om actie vraagt, willen we niet dat onze kustlijnen er in de toekomst uitzien als een nieuw Atlantisch themapark. Het is duidelijk dat het verleden, met die 287 ppm CO2 en die hogere zeespiegel van 120.000 jaar terug, een duidelijke boodschap stuurt naar onze huidige 422 ppm. We zijn op weg naar een recordbrekend verleden, zo lijkt het.
De Wetenschap van het Verleden en de Blik op de Toekomst
Je schetst een beeld dat, geologisch gezien, klopt als een bus. Het is fascinerend hoe we, door in het verre verleden te duiken, een spiegel voorgehouden krijgen voor de huidige situatie. De aardwetenschappen leren ons dat het klimaat altijd in beweging is geweest. Dat is de waarheid, in al haar prachtige, chaotische glorie.
Maar hier komt de (voor jou wellicht bekende) wending: het tempo. En de oorzaak. De huidige veranderingen voltrekken zich op een schaal en met een snelheid die ongekend is in de menselijke geschiedenis, en waarvoor de wetenschappelijke consensus onmiskenbaar de menselijke activiteit aanwijst. Dit is geen ‘mening’ of een ‘frame’; het is de som van decennia aan onderzoek, verzameld door duizenden wetenschappers wereldwijd, van het IPCC tot aan de kleinste onderzoeksgroep in een of andere universiteit. Het is het resultaat van het kritisch bevragen, reproduceren en valideren van data, iets wat wij als aardrijkskundeleraren onze leerlingen proberen bij te brengen. Denk maar aan de methode van peer-review: jouw lessen krijgen feedback van collega’s, en in de wetenschap is dat tig keren zo intens.
Over “Snel Maatregelen Nemen” en de Kracht van de Oceaan
Je schrijft dat we “snel maatregelen moeten nemen” om de opwarming te plafonneren. En daar zit ‘m de crux, René. Hoe ‘snel’ is ‘snel’ in de context van mondiale klimaatsystemen? De traagheid en inertie van de oceanen, bijvoorbeeld, maken dat zelfs als we morgen stoppen met alle uitstoot, de opwarming nog decennia zal doorzetten. De warmte die nu al in de oceanen is opgeslagen, blijft zijn werk doen. ‘Snel’ is in die context meer een wens dan een realistische inschatting van hoe gigantische systemen reageren.
En over die oceanen gesproken, je bent vast ook op de hoogte van de Atlantische Meridionale Overturningscirculatie (AMOC), ofwel de Golfstroom. Als die vertraagt of zelfs stilvalt, wat tot de mogelijkheden behoort, dan krijgt Europa in de winter een heel ander gezicht. Stel je eens voor: winters die veel strenger zijn dan we gewend zijn, met pakken sneeuw. Dat leidt dan tot een gigantisch albedotapijt over grote delen van het continent. Wit reflecteert zonlicht, en dat betekent afkoeling. Een paradoxale, maar fascinerende potentiële feedbackloop die de regionale opwarming in Europa deels zou kunnen compenseren. Het laat zien hoe complex en soms onvoorspelbaar de interacties binnen het klimaatsysteem zijn.
Vlaanderen en de Wereld: Realisme versus Symboliek
Dan je (terechte) kritische noot over wat Vlaanderen – en zelfs Europa – kan “bijdragen” aan de wereldwijde klimaatverkoeling door onze eigen welvaart op te offeren. Ik snap je scepticisme daar volledig. De CO2-uitstoot van bijvoorbeeld China en India is van een heel andere orde van grootte dan de onze. De suggestie dat wij de planeet kunnen ‘redden’ door onszelf te de-industrialiseren, voelt voor sommigen als een druppel op een gloeiende plaat. En dat argument is niet zomaar weg te wuiven. De focus moet liggen op technologische innovatie en schaalbare oplossingen die wereldwijd toepasbaar zijn, in plaats van alleen op pijnlijke bezuinigingen in welvarende regio’s.
Neem nu het kneuterige Vlaanderen als summum van knulligheid. Frigobonnen, warmtepompen en iedereen elektrisch rijden helpen het klimaat geen meter vooruit. Herbebossen, waterretentie, korte keten consumptie, bewust’zijn’ van onze welvaart en behavior nudging doen dat dan weer veel beter.
Daarom ben ik, net als jij hoop ik, een enorme voorstander van grootschalige, natuurlijke oplossingen. De Great Green Wall in Afrika, het herstellen van regenwouden en slimme watercaptatie op land. Dat zijn projecten die echt zoden aan de dijk zetten! Als onze school in 2026 naar Gambia vertrekt, tracht ik daar dat zaadje te planten. De natuur heeft inderdaad een immens herstellend vermogen, veel groter dan we vaak denken. Daarom geloof ik zo hard in het symbool van het vlinderwoud. Het vastleggen van koolstof in biomassa en bodems, het reguleren van watercycli en het vergroten van biodiversiteit – dat zijn positieve feedbacks van de natuur zélf die we veel meer moeten omarmen en faciliteren. Dit zijn geen ‘bangmaakverhalen’, maar concrete, schaalbare oplossingen die de veerkracht van de planeet vergroten. En véél intenser dan wat verkeer verstoren en kunst vernielen, nietwaar?
De kantelende ITCZ herstellen, dat is zinvol. En verbazingwekkend genoeg kan dat nu net weer veel sneller dan het klassieke in-the-box thinking wat “we” nu aan het doen zijn. Herinner je onze avond aan tafel in Sint Rita waar we met ons tweetjes het hadden over groen Afrika, passaatwinden en regenregime’s.
De Kracht van Kennis
Uiteindelijk, René, is onze rol als aardrijkskundedocenten essentieel. We staan midden in een tijdperk waarin informatie en desinformatie over ons heen spoelt. Het is aan ons om onze leerlingen te helpen navigeren, om ze de tools te geven om de werkelijkheid te doorgronden, en om ze te inspireren tot oplossingen. En dat doen we het beste door vast te houden aan de wetenschappelijke methode: observeer, onderzoek, analyseer, en durf je conclusies bij te stellen als nieuwe data daar aanleiding toe geven. Zonder dogma’s, zonder politieke agenda’s, maar met de onvermoeibare nieuwsgierigheid die ons ooit naar dit mooie vak heeft geleid.
Rene, ik hoop dat je me steunen gaat in de strijd voor méér en krachtiger aardrijkskunde-onderwijs, want heel deze klimaatproblematiek is maar één van de negen plagen die de “tiende plaag” voedt. Die tiende plaag is tevens de titel van mijn boek, waarin ik dertig jaar aardrijkskunde-onderwijs beschrijf als een kompas voor de mensheid.
Geniet van je vakantie en wie weet, tot snel?!
Groetjes,
Marc
(die probeert zijn leerlingen niet “bang” te maken, maar wel “wijs” en ook gelooft in de veerkracht van de natuur)
Marc groet 