Onze wereld staat in brand. Letterlijk soms, ja, maar vooral ook figuurlijk. Denk aan mondiale migratiegolven, geopolitieke spanningen, pandemieën, voedselzekerheid, verstedelijking, biodiversiteitsverlies, grondstoffenschaarste, watercrises, én — jawel — klimaatverandering. Negen grote mondiale uitdagingen, allemaal nauw met elkaar verbonden, allemaal diepgeworteld in de werking van onze planeet.

En toch: het vak dat deze samenhang uitlegt en duidt, krijgt op school gemiddeld… één lesuur per week. Eén uur. Alsof je probeert een boek te lezen door er elke dag één letter van te bekijken.

Dat vak is aardrijkskunde.

Niet dat ‘klimaatvakje’, maar een venster op de wereld

Wie denkt dat aardrijkskunde vandaag nog draait om “de hoofdsteden van Europa”, zit er enkele decennia naast. Aardrijkskunde is het vak dat leerlingen helpt begrijpen hoe de Aarde als systeem werkt: een complexe interactie tussen geosfeer, atmosfeer, hydrosfeer en biosfeer. Wat we vandaag meemaken — droogte in Zuid-Spanje, honger in Oost-Afrika, migratiedruk aan de Europese grenzen, vervuilde rivieren in India of stijgende vastgoedprijzen in Vlaanderen — zijn géén losstaande fenomenen. Ze zijn verbonden. En het is net dat netwerk van verbanden dat wij, aardrijkskundeleerkrachten, in kaart brengen.

En neen: “het klimaat” is daarin niet de hoofdrolspeler, maar één factor onder velen. Het reduceren van aardrijkskunde tot een zogenaamd “klimaatvakje” is niet alleen een karikatuur, het is een gevaarlijk misverstand. Het is net die holistische blik, het leren van verbanden tussen mens en systeem, tussen verleden en toekomst, die jongeren wapent tegen simplistische verklaringen en polarisatie.

Aardrijkskunde als intellectuele LEGO

Een aardrijkskundeleerkracht is eigenlijk een soort legomaster. Niet in het bouwen met blokjes, maar in het combineren van kennis uit diverse wetenschapsdomeinen tot één verstaanbaar verhaal. We gebruiken natuurkunde om systemen te verklaren, chemie om kringlopen te begrijpen, biologie om ecosystemen te duiden, geschiedenis om patronen en conflicten te verklaren, filosofie om gedragingen en wereldbeelden te analyseren, en wiskunde om cijfers betekenis te geven.

Leerlingen worden dus niet simpelweg geïnformeerd, ze worden gevormd: in denken, in verbanden leggen, in kritisch kijken naar de wereld om hen heen. Geen ander vak in het curriculum vereist zó’n brede waaier aan vaardigheden en inzichten. En net daardoor maakt aardrijkskunde leerlingen tot wereldwijze burgers, met kennis van zaken en een gevoel voor nuance. Het is een intellectuele training in complexiteit, in systeemdenken, in verantwoordelijk burgerschap.

Eén uur? Dat is onvoldoende.

Met één uur per week lukt dat niet. Dan hol je het vak uit tot losse weetjes, tot de bovenkant van de ijsberg zonder dat je de massa eronder ooit toont. Dan geef je leerlingen geen gereedschap, maar een fotoboek. Terwijl de toekomst van onze samenleving schreeuwt om jongeren die snappen hoe deze planeet werkt, waarom bepaalde spanningen ontstaan, hoe we veerkracht kunnen opbouwen en hoe samenwerking over grenzen heen broodnodig is.

Dat vraagt tijd. Dat vraagt verdieping. Dat vraagt dus méér lesuren.

Laat ons leerlingen begeleiden, niet alleen informeren

Als aardrijkskundeleerkracht voel ik me soms een beetje als Aang, de laatste Airbender. Belast met de taak om evenwicht te brengen tussen vier sferen, al zijn het bij ons geen water-, vuur-, aarde- en luchtnaties, maar hydrosfeer, geosfeer, biosfeer en atmosfeer. En terwijl sommigen ons vak willen herleiden tot één enkel thema, blijft onze taak net het tegenovergestelde: de complexiteit benoemen en verklaren — niet versimpelen.

Jongeren hebben recht op een volwaardig vak aardrijkskunde. Niet omdat het trendy is. Niet omdat we lobbyen. Maar omdat de realiteit van vandaag en morgen vraagt om inzicht, nuance en samenhang. En dat leer je niet tussen de soep en de patatten. Dat leer je in een klas waar ruimte en tijd is voor verdieping, verwondering en kritisch denken.

Laat ons dus stoppen met het verengen van aardrijkskunde tot een randvakje. Geef het de lestijd die het verdient. Niet voor de leerkrachten. Maar voor de wereldburgers die we willen vormen.

Verdamp aardrijkskunde niet. Versterk het.

Daarom beste minister
Daarom beste ministerie
Daarom beste koepels

Verhoog de lestijd aardrijkskunde. Maak leerlingen wereldwijs.
Stop met het dromen van en over een betere wereld; maak er eentje gedragen met gedegen kennis!